परतूर तालूका

परतूर तालूका

         मार्गदर्शक पुस्तिका

• परतूर हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील जालना जिल्ह्याचा एक तालुका आहे. परतूर हे शहरच या तालुक्याचे मुख्य ठिकाण असून ते दुधना नदीच्या काठी आहे. या शहरात शेती संशोधन केंद्र आहे. परतूर हे काचीगुडा-मनमाड लोहमार्गावरील रेल्वे स्थानक आहे.

परतूर गावाचे प्राचीन नाव प्रल्हादपूर आहे, देशपांडे गल्लीत नृसिंह मंदिर आहे. मंदिराजवळ करक्षेत्र कुंड आहे. हिरण्यकश्यपूचा वध केल्यानंतर याच कुंडात नृसिंहाने आपले हात धुतले अशी आख्यायिका आहे.

• १९३७ साली निजाम प्रांतीय मराठी साहित्य परिषदेची स्थापना झाली. त्या परिषदेचे पहिले अधिवेशन १ ते ३ ऑक्टोबर १९३७ या कालावधीत हैदराबाद येथे भरले होते. या अधिवेशनानंतर मराठवाड्याच्या स्वातंत्र्य चळवळीस चालना मिळाली.
• जालना जिल्ह्यातील चार पैकी एक उपविभागीय कार्यालय परतूर येथे आहे.
• परतूर तालुका हा 35°N 76.12°Eस्थित आहे. परतुरची समुद्रसपाटीपासूनची उंची ४३९ मीटर (१४४० फूट) आहे. लोअर दुधना धरण परतूरहून जवळच आहे. बागेश्वरी साखर कारखाना परतूर शहरापासून ७ किलोमीटर अंतरावर आहे. गावकऱ्यांच्या उत्पन्नाचा मुख्य स्रोत शेती आहे.
• परतूर तालूक्यातील सर्वाधिक लोक शेतकरी आहेत. प्रमुख पीक कापूस, तूर, ज्वारी, गहू, ऊस हे आहे. परतूर पासून ३४ कि.मी लोणी खुर्द गाव आहे, या गावाची परतूरच्या राजकारणावर विशेष पकड आहे. साठेनगर, शाहू नगर, सन्मित्र कॉलनी, आदर्श कॉलनी या प्रमुख कॉलनी आहेत
• २०११ च्या भारतीय जनगणनेनुसार, परतूर शहराची लोकसंख्या ३५, ८८३ आहे^. त्यात पुरुषांची संख्या १८, ४०१ तर स्त्रियांची संख्या १७,४८२ आहे. दर १००० पुरुषांमागे ९२९ स्त्रिया आहेत. (संपूर्ण महाराष्ट्रात हा अनुपात ९५० आहे)
• लोकसंख्येच्या १०.५७ टक्के अनुसूचित जातींचे, तर ३,७७ टक्के लोक अनुसूचित जमातींचे आहेत.

परतूर शहरात दर १०० माणसांमध्ये ७९.५२ माणसे साक्षर आहेत (संपूर्ण महाराष्ट्रात ८२.३४), पैकी पुरुष साक्षरता ८६.०३‍% तर स्त्री साक्षरता ७२.७२% आहे.

वाहतूक

रेल्वे

येथून मुंबई, नाशिक, पुणे,छ. संभाजीनगर , हैदराबाद, नागपूर, मनमाड, लातूर, परभणी, परळी वैजनाथ, उस्मानाबाद, मुदखेड, आदिलाबाद, बासर, निजामाबाद, सिकंदराबाद आणि मनमाड या गावांना जाण्यासाठी थेट आगगाड्या आहेत.

महत्त्वाच्या गाड्या

• मुंबई-सिकंदराबाद देवगिरी एक्सप्रेस, नागपूर-मुंबई नंदीग्राम एक्सप्रेस, नांदेड-मुंबई तपोवन एक्सप्रेस व राज्यराणी एक्सप्रेस, मनमाड-सिकंदराबाद अजंता एक्सप्रेस नांदेड-पुणे पुणे एक्सप्रेस या गाड्या दैनंदिन आहेत.
• साईनगर शिर्डी – तिरुपती एक्स्प्रेस, विजयवाड़ा – साइनगर शिर्डी एक्सप्रेस, निजामाबाद – लोकमान्य तिलक टर्मिनस (मुंबई) एक्सप्रेस, छ. संभाजीनगर – रेणीगुंठा एक्सप्रेस, या साप्ताहिक गाड्या आहेत. नांदेड–अमृतसर सचखंड एक्सप्रेस आणि चैनई–मनमाड एक्सप्रेस या गाड्या परतूर स्टेशनवर थांबत नाहीत. मनमाड-सिकंदरबाद या दरम्यानच्या कोणत्याही स्टेशनापेक्षा परतूर रेल्वे स्थानकाचे महसूल संकलन अधिक आहे.
• परतूर रेल्वे स्टेशनावर २ रेल्वेफलाट आहेत.

रोड

• परतूरपासून राज्य परिवहन मंडळाच्या बसने पुणे, छ.संभाजीनगर , पंढरपूर, तुळजापूर, सोलापूर, सांगली, लोणार, शेगाव, खामगाव, अकोला, नांदेड, लातूर, हैदराबाद येथे थेट जाता येते. राज्य परिवहन महामंडळाचे परतूर बसस्थानक २०१० साली सर्वात फायदेशीर होते.

हवाई

• छ.संभाजीनगरयेथील चिखलठाण्याजवळ विमानतळ अंदाजे १२० कि.मी. तर नांदेड येथे ही १४५ कि.मी. अंतरावर विमानतळ आहे

शिक्षण

• जवाहर नवोदय विद्यालयही भारत सरकारची निवासी शाळा आहे. येथे सेंट्रल बोर्डाचा (सीबीएसईचा) अभ्यासक्रम चालतो. ही शाळा परतूरपासून तीन किलोमीटरवर आंबा येथे आहे.
• तालुक्यातील आनंदवाडी 100% साक्षर आहे .
• वैद्यकीय शिक्षणाचा मोठा पगडा या गावामध्ये आहे. मागील दहा वर्षांमध्ये गावातून 25 ते 30 वैद्यकीय सेवा देणारे डॉक्टर तयार झाले आहेत. फार्मासिस्ट मध्ये सुद्धा मोठ्या संख्येने विद्यार्थी व नोकरदार वर्ग कार्यरत आहे. परतुर व जालना या ठिकाणी सुशिक्षित गाव असल्याने अनेक सुशिक्षित कारागीर पुरवत आहे.
• परतूरमधील शाळा मराठी व सेमी इंग्लिश माध्यम
  • जिल्हा परिषद उच्च माध्यमिक शाळा
  • स्वामी विवेकानंद प्राथमिक व उच्च माध्यमिक शाळा
  • योगानंद प्राथमिक व उच्च माध्यमिक शाळा
  • लालबहादूर शास्त्री उच्च माध्यमिक व कन्या शाळा
  • विवेकानंद प्राथमिक शाळा
  • रुक्मिणी टेकाळे उच्च माध्यमिक कन्या विद्यालय
• इंग्रजी माध्यम
  • विवेकानंद इंग्लिश स्कूल
  • ब्राईट स्टार इंग्लिश स्कूल
• उर्दू माध्यम
  • अल-हद उर्दू शाळा
  • मौलाना मोहम्मद अली जोहर उर्दू प्राथमिक शाळा
  • परतूरमध्ये अलीकडच्या काळात अनेक प्राथमिक आणि उच्च माध्यमिक खाजगी इंग्रजी शाळा सुरू झाल्या आहेत
• महाविद्यालये
  • लालबहादूर शास्त्री कला, वाणिज्य आणि विज्ञान कनिष्ट व वरिष्ठ महाविद्यालय
  • भानुदासराव चव्हाण कला, वाणिज्य आणि विज्ञान वरिष्ठ (सीनिअर) महाविद्यालय .
  • शिवराज कला, वाणिज्य आणि विज्ञान वरिष्ठ (सीनिअर) महाविद्यालय .
  • रुक्मिणी टेकाळे कला वाणिज्य विज्ञान वरिष्ठ महाविद्यालय

धार्मीक कार्यक्रम

श्री गणेशकूंज साईनाथ मंदीर सेलू टि पाँईट परतूर येथे माघ मासातील गुरूप्रतिपदेस मोठी यात्रा भरत असुन साधारणत: ४०,००० ते ५०,००० हजार भाविक दर्शनास येतात.

मौजे दैठना खुर्द येथे श्री गंगा भारती महाराज यांच्या पुण्यतिथी निमित्त फेब्रुवारी महिन्याच्या सुरुवातीला सात दिवसाचा सप्ताह होत असुन पंचाक्रोशीतील गावातील २००० च्या वर भाविक दर्शनास जमा होतात.

मौजे क-हाळा येथील श्री.क-हाळेश्वर महादेव मंदिर संस्थान येथे महाशिवरात्री निमित्त तीन दिवसाचे धार्मीक कार्यक्रम संपन्न होऊन साधारत: दहा ते बारा हजार भाविक श्रध्देने कार्याक्रमाची शोभा वाढवतात.

मौजे लिंगसा येथे जगदंबा देवीची व  मौजे फुलवाडी येथे तुळजाभवाणी देवीची आणि मौजे रोहिणा खुर्द येथे मांडवा देवीची या ठिकाणी चैत्र मासातील चैत्रीपौर्णिमाला यात्रा भरत असुन पंचाक्रोशीतील गावातील २००० ते ३००० च्या वर भाविक दर्शनास येतात.

ग्राम महसूल अधिकारी ता.परतूर जि.जालना.